Waarom en hoe moet de herkomst van een kunstwerk of een collectie worden vastgesteld?
Het documenteren van de oorsprong en herkomst van een kunstwerk is een must geworden (gezien de antiwitwaswetgeving – AML) als men het wil verzekeren, doorverkopen of overdragen. De experts van Jean Verheyen leggen u uit hoe u te werk moet gaan.
Heeft u kunstwerken geërfd waarvan u de waarde niet echt kent? Bent u een kunstliefhebber of een fervent verzamelaar? Als u van plan bent om bepaalde kostbare kunstwerken ooit te verkopen of na te laten zonder dat dit een vergiftigd geschenk voor uw erfgenamen wordt, is het absoluut noodzakelijk om voor elk kunstwerk een herkomstdossier op te stellen. Dit is ook essentieel om ze ‘alle risico’s behalve’ te verzekeren met een kunst- en erfgoedverzekering.
“De herkomst kennen van de kunstwerken die men heeft gekocht of geërfd, is een essentiële vereiste geworden op de kunstmarkt. Men kan een kostbaar kunstwerk niet meer te koop aanbieden of verzekeren zonder de herkomst ervan te kunnen aantonen, omdat professionals in de sector onderworpen zijn aan wettelijke verplichtingen inzake het witwassen van geld”, legt Patricia Dillen, Deputy Director Art & Patrimony bij Jean Verheyen, uit.
In België legt de wet van 18 september 2017 ter bestrijding van het witwassen van geld strenge verplichtingen op aan verzekeraars, met name wat betreft de identificatie van klanten, de controle van de herkomst van de middelen en het toezicht op transacties. Ook moeten zij elke verdachte activiteit melden aan de CFI (Cel voor Financiële Informatieverwerking, de Belgische financiële inlichtingendienst).
In de verzekeringssector wordt vaak gesproken van secundaire witwassen, waarbij de verzekeraar ongewild het witwassen van geld dat vóór de aankoop van het kunstwerk heeft plaatsgevonden, kan legitimeren. Stel dat iemand met dubieuze middelen een roerend goed koopt, dit vervolgens verkoopt om een kunstwerk, een sieraad of een antiek voorwerp te kopen, en een verzekering afsluit. Het kunstwerk of het kunstvoorwerp wordt zo gelegitimeerd en de eigenaar kan de verzekeringspolis als bewijs van de waarde ervan aanvoeren. Vooral als er schade is ontstaan en de verzekeraar een vergoeding heeft betaald.
Hoe kan de herkomst van een kunstwerk worden vastgesteld?
“De herkomst van een kunstwerk omvat de gedetailleerde geschiedenis ervan, vanaf het moment dat het in het atelier van de kunstenaar is gemaakt en zijn parcours – of het in bruikleen is gegeven voor tentoonstellingen, of het op een openbare veiling is verkocht, wie de opeenvolgende eigenaars zijn, enz. – tot aan de huidige locatie”, legt
Patricia De Zwaef, gerechtelijk deskundige in het Groothertogdom Luxemburg, die zowel voor kunstverzekeraars optreedt bij schadegevallen als voor het inventariseren van collecties met het oog op het opstellen van een verzekeringscontract.
De belangrijkste vraag die een kunsthandelaar u zal stellen, is: “Heeft u documenten over de herkomst?” Bij hedendaagse kunst zijn dat de factuur en meestal een beschrijving van het werk. Bij oude kunstwerken zijn de documenten niet noodzakelijk bewaard gebleven bij verhuizingen en overdrachten. Er moet dan geprobeerd worden de geschiedenis van het kunstwerk te reconstrueren door het te documenteren. Is het misschien gerestaureerd (en is er dus een restauratierapport)? Is het ingelijst (met een factuur)? Het documenteren van het kunstwerk houdt ook in dat er foto’s worden gemaakt om de huidige staat ervan te tonen.
Als er geen directe documenten zijn, moet u op zoek gaan naar indirecte documenten, zoals correspondentie of oude foto’s. In een brief kan bijvoorbeeld worden vermeld dat het werk in een bepaald jaar in een bepaalde galerie is gekocht.
Zodra het herkomstdossier is opgesteld, moet u een kopie van de documenten op een veilige plaats bewaren, buiten de locatie waar de kunstwerken zich bevinden, vooral in het geval van zeer waardevolle kunstwerken. In geval van brand of een andere ramp beschikt u dan altijd over uw bewijsstukken.
Valse kunstwerken identificeren en waarderen
Het opstellen van een herkomstdossier dient ook om de waarde van de werken te bepalen. “Ik heb onlangs een jonge man die een prachtig bronzen beeld had geërfd, maar geen documenten had, aangeraden om in de familiealbums te kijken. Hij vond een foto uit de jaren 50 waarop het beeld op het bureau van zijn grootvader stond. Aangezien de beeldhouwer in de jaren 60 was overleden, bewees dit dat het werk nog tijdens het leven van de kunstenaar was gemaakt en dus meer waard was dan wanneer het postuum was gegoten”, legt Patricia De Zwaef uit.
Naast de documenten mag natuurlijk ook de expertise van het kunstwerk zelf niet worden vergeten. Het wordt van alle kanten bekeken. Wat de schildertechnieken betreft, kan het onderzoek met het blote oog, met behulp van een loep of met ultraviolette straling worden uitgevoerd. Laboratoriumonderzoek (röntgenfoto’s, infraroodreflectografie…) is voorbehouden voor de authenticatie van werken met een grotere potentiële waarde.
Op de achterkant van schilderijen bevinden zich vaak etiketten die aangeven dat het werk in een bepaalde veilingzaal of galerie is geweest. De expert zal deze etiketten onderzoeken en nagaan of ze historisch consistent zijn (sommige kunnen namelijk zijn verwijderd en op andere werken zijn geplakt).
“Naarmate je meer ervaring opdoet, ga je meer letten op bepaalde details, die veelzeggend zijn, echte alarmsignalen. Zo verandert bijvoorbeeld de grafische stijl van galerijlabels in de loop van de tijd. Als een etiket een typisch jaren 50-ontwerp heeft, maar op een werk is aangebracht dat uit het begin van de 20e eeuw zou dateren, ontstaat er een verdachte tijdsverschil. Dit soort anachronismen kan dan twijfels doen rijzen over de authenticiteit van het werk”, aldus Patricia De Zwaef.
Er zijn ook veel vervalsingen van gravures, lithografieën en zeefdrukken – het is niet ongewoon dat het in feite om digitale afdrukken gaat.
“Als u van plan bent een werk te verkopen, kunt u voor een paar honderd euro een taxatie laten uitvoeren, zodat u zekerheid heeft en niet het risico loopt het werk te verkopen voor een te lage prijs. Als u een beroep doet op een kleine veilinghuis dat vaak geen tijd heeft om grondig onderzoek te doen en u geen echtheidscertificaat hebt, zal het werk worden verkocht als ‘toegeschreven aan’ een bepaalde kunstenaar, tegen een veel lagere prijs dan wanneer de herkomst had kunnen worden aangetoond. Uiteraard moet de potentiële waarde hoog genoeg zijn om deze stap te zetten”, voegt Patricia De Zwaef toe.
Verzekering en fiscaliteit
Om uw kunstwerken en collecties goed te verzekeren, hebt u een gespecialiseerde verzekering nodig, aangezien een woningverzekering niet geschikt is voor de specifieke risico’s. Deze omvatten voornamelijk accidentele breuk (nooit gedekt door een woningverzekering), waterschade en brand (het risico van waardevermindering van het gerestaureerde werk wordt gedekt door de gespecialiseerde verzekering) en diefstal.
Het bedrag van de waarde van het kunstwerk dat in de verzekeringspolis is vermeld, zal op lange termijn ook van nut zijn voor uw erfgenamen bij de aangifte van de successierechten. Door vooraf het herkomstdossier van de kunstwerken in uw bezit op te stellen, voorkomt u dat u uw naasten een vergiftigd geschenk nalaat, aangezien zij bij een controle over alle bewijsstukken beschikken.
***
Gunther De Backer
Backstage Communication
+32 475 90 39 09